Jan Dercks

Jan wordt geboren op 17 mei 1911 in Bergen op Zoom als zoon van winkelier Petrus Dercks en Antonetta Timmermans. Hij groeit op een grote welstand en gaat na zijn schooltijd in de firma van zijn vader aan het werk als manufacturier. Tegen de tijd dat de oorlog uitbreekt, is hij bestuurslid.

Tijdens de Duitse bezetting wordt Jan zeer actief in de illegaliteit. Met het verstrijken van de jaren nemen zijn werkzaamheden daarin zoveel toe dat hij het bestuur van de handelszaak overlaat aan zijn vader, oom en neef. Vanaf dat ogenblik zet hij zich volledig in als verzetsstrijder. Hij is actief in de verspreiding van illegale bladen en in de hulpverlening aan onderduikers en vluchtelingen, voor wie hij onderdak, levensmiddelen en vervalse papieren en stempels regelt. Bovendien verricht hij spionage voor de ondergrondse en fotografeert hij verdedigingswerken en stellingen. De veelzijdigheid van zijn verzetswerk brengt Jan met zeer veel andere illegale werkers in contact. Ondanks dat de kans om ontdekt te worden daarmee sterk toeneemt, blijft hij zich onverminderd inzetten voor de strijd tegen de Duitse bezetting.

Op 21 juli 1943 wordt Jan echter na huiszoeking gearresteerd door de Sicherheidsdienst (SD), als een van de eerste van een omvangrijke groep West-Brabantse en Zeeuwse illegale werkers. Hij wordt voor verhoor afgevoerd naar de SD-Polizeigefängnis in Haaren, waar hij bijna een jaar in erbarmelijke omstandigheden doorbrengt. In de zomer van 1944 wordt het doodvonnis tegen Jan uitgesproken, maar dat wordt niet voltrokken. Een precieze reden is niet bekend; mogelijk is Jan veroordeeld tot Nacht und Nebel, wat inhoudt dat hij spoorloos moet verdwijnen in de Duitse kampen, waar de onmenselijke omstandigheden en het extreem zware werk hem fataal moeten worden. Jan wordt in elk geval naar Duitsland gedeporteerd en belandt daar in de gevangenis van Hameln, dat door de nazi’s wordt gebruikt als tuchtgevangenis voor politieke gevangenen.

De omstandigheden in de gevangenissen zijn nauwelijks beter dan in de concentratiekampen. Ook hier worden de gevangenen mensonterend behandeld, krijgen onvoldoende eten en medicijnen en brengen hele dagen door in koude, vochtige cellen. Daar bovenop komt de psychische marteling van voortdurende onzekerheid; de gevangene kan elk moment naar een concentratiekamp worden afgevoerd, of het doodvonnis wordt alsnog voltrokken.

Voor Jan zijn de ontberingen in de gevangenis uiteindelijk te veel. Op 3 december 1944 bezwijkt hij in Hameln aan de gevolgen van honger, ziekte en kou. Jan is 33 jaar geworden en vindt zijn laatste rustplaats op het Nationaal Ereveld in Loenen.