Verzet en illegaliteit

Het verzet in Nederland tegen de Duitse bezetting komt geleidelijk op gang. In de eerste jaren gaat het vooral om oud-militairen en docenten die inlichtingen naar de regering in Londen versturen, of om linkse activisten. Het bombardement van Rotterdam is voor veel Nederlanders, zeker voor hen die daar vandaan kwamen, genoeg reden om zich tegen de Duitsers te verzetten.

Onervaren als deze eerste groepjes zijn, worden door hen vaak grote risico’s genomen en zijn ze zeer kwetsbaar voor infiltratie. Met het verstrijken van de bezettingsjaren gaan steeds grotere groepen van de samenleving zich direct of indirect bezighouden met illegale activiteiten en op een steeds beter georganiseerde manier. Er wordt bijvoorbeeld celstructuur toegepast, waarbij de ene verzetsgroep niet weet wat de ander doet, zodat de gevolgen van infiltratie en verraad beperkt blijven.

Onderduikers en werkweigeraars

Veel verzetsstrijders beginnen als onderduiker. Voor studenten is het keuze om wel of niet de loyaliteitsverklaring aan het Duitse gezag te tekenen het moment om onder te duiken en vervolgens 'ondergronds' actief te worden. Ook veel jongeren die zijn opgeroepen tot de Arbeitseinsatz, de verplichte tewerkstelling in Duitsland, duiken ondanks de risico's liever onder dan dat ze voor de oorlogsindustrie van de vijand gaan werken.

De Ordedienst

In Nederland zijn drie grote verzetsbewegingen actief. De eerste groep vormt de Ordedienst (OD), waaraan met name leraren, ambtenaren, oud-militairen en burgers uit conservatieve kringen deelnemen. Zij richten zich met name op de periode na de Duitse bezetting, als Nederland zo gauw mogelijk zou moeten terugkeren naar de orde van voor de oorlog. Tijdens de bezetting houden zij zich met name bezig met het verzamelen van inlichtingen over Duitse troepenbewegingen en posities.

De Landelijke Knokploegen

De Landelijke Knokploegen (LKP) vormen de belangrijkste groepen binnen het gewapende verzet. Het gaat hierbij om een losse structuur van plaatselijke groepen die vooral vanaf 1944 het meest actief en gewelddadig optreden tegen de Duitse bezetter. Ze zijn betrokken bij sabotageacties, overvallen op distributiekantoren, het vervalsen van documenten en de liquidatie van Duitsers en collaborateurs. Niet zelden leiden door de knokploegen uitgevoerde aanslagen tot grootschalige Duitse vergeldingsmaatregelen.

De Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers

Een breed en diffuus netwerk vormt de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO). Zoals de naam zegt, zetten zij zich in voor het verbergen van onderduikers en vluchtelingen. In het bijzonder gaat het daarbij om joden en jongeren die aan de Arbeitseinsatz proberen te ontkomen, maar zij helpen ook ontsnapte krijgsgevangenen en neergeschoten geallieerde piloten naar de grens. Het is een breed en diffuus netwerk waarin grote aantallen burgers direct of indirect zijn betrokken. Niet alleen moeten de vluchtelingen onderdak vinden, maar ze moeten ook van persoonsbewijzen en bonkaarten worden voorzien. Hiervoor wordt een beroep gedaan op welwillende ambtenaren bij de gemeenten en distributiekantoren die de benodigde documenten achteroverdrukken.

Engelandvaarders

Gedurende de bezettingsjaren proberen honderden Nederlanders Engeland te bereiken om vandaar de strijd tegen nazi-Duitsland voort te zetten. Ze moeten een lange en omslachtige reis ondernemen om vanuit bezet gebied neutraal terrein te bereiken en vervolgens per schip Engeland te bereiken. Onderweg lopen de reizigers voortdurend het gevaar ontdekt te worden, met langdurige internering of uitlevering aan Duitsland als gevolg. Uiteindelijk zullen 1700 Engelandvaarders erin slagen Londen te bereiken. Ze nemen dienst bij een van de onderdelen van de strijdmacht, of laten zich opleiden tot geheim agent voor sabotage- en spionageopdrachten in bezet Nederland.

Communistisch verzet

Ook communisten zijn tijdens de Duitse bezetting actief in het gewapende verzet, maar zij vormen vanwege hun ideologie een afzonderlijke groep. Communisten in Nederland werden namelijk al langer door de Centrale Inlichtingendienst in de gaten gehouden als mogelijke staatsvijanden. Veel van hen hadden bovendien hun staatsburgerschap verloren toen zij als vrijwilliger deelnamen aan de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939).

Voor de nazi's zijn de communisten ideologische aartsvijanden, door hen in een adem genoemd met Joden. Het non-agressiepact tussen Hitler en Stalin (1939-1941) is voor zowel de nazi's als de communisten dan ook moeilijk te verteren. Als op 22 juni 1941 nazi-Duitsland de Sovjet-Unie binnenvalt, beginnen de Duitsers dan ook in Nederland met de grootschalige vervolging van communisten. Zij belanden als politieke vijanden van het nazi-regime in de concentratiekampen.

Moeizame samenwerking

De samenwerking tussen de verzetsgroepen verloopt vaak stroef door miscommunicatie en verschil van opvatting over het te volgen beleid en de naoorlogse tijd. Met communisten wordt zelfs zo goed als niet samengewerkt. Deze problemen bemoeilijken ook de vereniging van het gewapende verzet in de Binnenlandse Strijdkrachten op 5 september 1944. Desondanks voeren ze gezamenlijk cruciaal werk uit om de geallieerde opmars en de bevrijding van Nederland te bespoedigen.

Lijdensweg

De verzetsstrijders die worden verraden of door de Duitsers worden ontdekt, staan een lange lijdensweg te wachten. Verblijf in een van de gevangenissen, zoals het Oranjehotel in Scheveningen of de SD-Polizeigefängnis in Haaren wordt in de meeste gevallen gevolgd door transport naar de kampen. Veel verzetsstrijders komen met werkweigeraars, andere politieke tegenstanders en - afgescheiden van deze groepen - Joden terecht in Vught of Amersfoort om vervolgens naar de Duitse concentratiekampen te worden gedeporteerd. Duizenden gevangenen, onder hen bijna zeshonderd Brabanders, komen daar om het leven door uitputting, ziekte, honger, mishandeling of executie.

Meer

Help mee Reageer

Gesneuvelden

P.A. Aalders (bron: Oorlogsgravenstichting)

Reacties

Petrus W. Mouwen geb 17 dec 1924 Halsteren heeft in het straflager Walder te Scheuditz gezeten en is overleden in Ammersdorf op 9 dec 1944 Ligt begraven in Loenen. Hij was bij de Jonge Wacht in Halsteren de groep van kapelaan Mol. Mijn vraag komt hij ook in aanmerking om vermeld te worden ?
Bron : Halsteren en Lepelstraat en de 2e wereldoorlog, 229 Heemkundestudiekring Halsteren en Lepelstraat

Bedankt, Jef. Petrus Mouwen komt inderdaad nog niet voor in ons bestand, omdat bij ons nog geen verzetsactiviteiten van hem bekend zijn. Dat hij lid was van de club van kapelaan Mol én dat hij een strafkamp terecht is gekomen, doet dat echter wel vermoeden. Ik ga kijken wat ik verder over hem te weten kan komen.

mijn vader JAM van Pelt (geb. 1920 Dongen) zat van 1-12-1940 tot 1-9-1943 op het distributiekantoor in Dongen. hij woonde op het Oranjeplein 90.
kunt u nagaan wat hij in het verzet heeft gedaan?

In mijn ouderlijk huis in Eindhoven, goudenregenstraat 18 was op zolder een onzichtbaar luik waar (volgens de overlevering) in de 2e wereldoorlog onderduikers hebben gezeten. Tot nu toe heb ik niets hierover terug kunnen vinden en weet ook niet hoe dat het beste aan te pakken. Maar zelfs nu intrigeert het me nog steeds en hoop dat ergens info te verkrijgen is over wie er gezeten heeft (hebben) en wat met hen gebeurd is/kan zijn. Wie kan me uithelpen.

Dat is inderdaad een heel interessante vraag, Ellie! Ik kan me goed voorstellen dat je hier meer van wilt weten. Je zou eens navraag kunnen doen bij het RHC-Eindhoven (rhc-eindhoven.nl), al zal het wel een lastig onderzoek worden. Onderduikers moesten natuurlijk geheim blijven en werden daarom niet geregistreerd. Mogelijk is er in het archief van de gemeente Eindhoven toch iets te vinden over onderduikers in die gemeente.

Via het Kadaster kunnen wij alleen achterhalen wie de eigenaren waren van het pand, niet wie er ten tijde van de oorlog nog meer verbleven. Veel succes met je onderzoek!

Reactie toevoegen

Uw naam

Informeer mij, wanneer nieuwe reacties worden geplaatst.

*Deze velden zijn niet verplicht en worden ook niet zichtbaar op deze website. Wij gaan vertrouwelijk om met uw e-mailadres en telefoonnummer.

Verzet en illegaliteit

Onderduikers en werkweigeraars

De Ordedienst

De Landelijke Knokploegen

De Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers

Engelandvaarders

Communistisch verzet

Moeizame samenwerking

Lijdensweg

Gesneuvelden

Petrus Aalders, Gennep 1924

Gabriël van Aarle, Tilburg 1917

Anthonius Aarts, Dongen 1890

Harry Aarts, Westerhoven 1915

Roel Abma, Roosendaal 1919

Chris Adams, Goirle 1923

Doede Admiraal, Enkhuizen 1921

Sjef Adriaansen, Woensdrecht 1919

Jacob Advokaat, Molenaarsgraaf 1915

Hein van Aken, Zevenbergen 1917

Jacobus van Akkeren, Amsterdam 1907

Gé Akkermans, Waspik 1906

ir. Lambert van Altena, Hooge en Lage Zwaluwe 1916

Abraham Alter, Den Haag 1901

Willy Andriessen, Magelang 1918

Henricus Antheunis, Bergen op Zoom 1891

Henny Ankersmit, Sambeek 1917

Adrianus Appels, Tilburg 1906

Joannes Appels, Tilburg 1903

Maria Arts-Roos, Eindhoven 1897

Jacobus van Assenbergh, Amsterdam 1919

Gerardus Averdieck, Alphen aan den Rijn 1899

Willem van Baast, Vught 1900

Reinier Backer, Bergen op Zoom 1904

Wim Baeten, Alphen en Riel 1915

Jan Bak, Roosendaal 1890

Gerrit Bakker, Leeuwarden 1921

Cornelia Balk-Klein, Tilburg 1905

Willy van Balkom, Dussen 1899

Cor van Ballegooijen, Veen 1920

ir. Jan Bartels, Bergen op Zoom 1890

Sjef van Bebber, Tilburg 1908

Karel Beckman, Breda 1888

Willem van Beek, Utrecht 1906

Jan Beekmans, Waalwijk 1917

Jan Begemann, 's-Hertogenbosch 1908

Max Behretz, Roermond 1913

Henk van Benthem, Woensel 1916

Adri Berghuijs, Nuland 1921

Wim Berkelmans, Tilburg 1912

Johannes van Besouw, Goirle 1888

Cornelis van Beukering, Breda 1905

Lodewijk Bexkens, Venray 1914

Fritz Bicknese, Rotterdam 1888

Teunis van der Bie, Princenhage 1904

Johann Biermann, Tilburg 1906

Jan van Bijnen, Oosterhout 1910

Cornelis Bikkers, Goirle 1925

Alphonsus Maria Bilok, Roosendaal 1916

Frans van Bilsen, Ginneken 1911

p. Ludo Bleijs, Tilburg 1906

Henk Blijdenstein, Dussen 1901

Cornelis Blinkhof, Den Helder 1914

Jan van Boeckel, Breda 1923

Jan Boeijen, Berghem 1885

Hendrik Boelhouwer, Klundert 1901

Henk Boender, Dussen 1917

Ties Boeren, Sint-Oedenrode 1918

drs. Dick Boerrigter, Djokjakarta 1906

Zeger baron van Boetzelaer, Dinther 1921

Pieter Bogaard, Oudshoorn 1902

Frans van den Bogaart, Someren 1913

Wilhelm Böhler, Doesburg 1920

Gerard du Bois, Ossenisse 1919

Johannes Boleij, Duisburg 1914

mr. Adriaan Bommezijn, Geertruidenberg 1882

Ko van den Boogaard, Steenbergen 1921

Rinus van den Boogaard, Steenbergen 1922

Theo van den Bogaard, 's-Hertogenbosch 1921

Petrus ten Bosch, Ginneken en Bavel 1921