Jos Testers

Jos wordt geboren op 16 mei 1903 in Halsteren als vijfde van de zes kinderen van Laurentius Testers en Cornelia Luijkx. Jos groeit op in een welgestelde familie die in en rond Halsteren veel grond bezit. Vader Laurentius is een tijdlang wethouder en loco-burgemeester van Halsteren en bovendien dijkgraaf van de Auvergnepolder in de gemeente.

In 1913 verlaat Jos zijn ouderlijk huis om zijn middelbare schoolopleiding te volgen bij het Sint Willibrorduscollege in Katwijk aan Zee, een gymnasium met internaat onder leiding van de paters Jezuïeten. Hij behaalt zijn diploma in 1921 en gaat daarmee vervolgens Rechten studeren in Leiden.

Jos zou zijn loopbaan echter in een geheel andere richting voortzetten. In 1938 vertrekt hij naar Le Thillay in de omgeving van Parijs, waar hij een gebied van 60 hectare grond laat ontginnen voor de tuinbouw.

In mei 1940 vallen de Duitsers Nederland, België en Frankrijk binnen, wat een panische vluchtelingenstroom op gang brengt om voor de Duitsers uit te blijven. Ook Jos is dan vermoedelijk naar het zuiden afgereisd, met achterlating van zijn fruitteeltbedrijf.

Vluchtelingen met de niet-Franse nationaliteit worden in die chaotische weken – en ook in de maanden na de capitulatie – door de autoriteiten opgespoord en gedwongen gehuisvest in specifiek aangewezen locaties. Deze maatregel moest met name het met vluchtelingen overspoelde Marseille ontlasten, maar leek in uitvoer hoofdzakelijk Joden te treffen. Opgepakte vluchtelingen werden samengebracht op het schip de Massilia in de haven van Marseille, waar ze onder erbarmelijke omstandigheden in strenge bewaking werden gehouden. Na medische goedkeuring worden de mannen op het schip vervolgens naar werkkampen uitgezonden. De Franse autoriteiten noemen gebrek aan arbeidskrachten op het platteland en voedselschaarste als argumenten voor dit beleid.

Onder de vluchtelingen die vanaf de Massilia naar de werkkampen worden gezonden, bevindt ook Jos zich. Met twee andere Nederlanders is hij in het arbeiderskamp in Aubagne vlakbij Marseille terechtgekomen, waar ze zware, lange dagen in de brandende zon maken bij de wegenbouw. Vanuit het Office Néerlandais te Marseille wordt actie ondernomen om hen vrij te krijgen. Dit lukt uiteindelijk, waarna Jos samen met Anthonius Aarts door consul-generaal ir. A. Sevenster in dienst genomen voor de dagelijkse leiding van een Nederlands opvanghuis voor vluchtelingen in Lafourgouette bij Toulouse. Ze krijgen dan ook een verblijfsvergunning.

Op 12 september 1941 wordt viceconsul A.J. van Dobben, directeur van het Office Néerlandais, door de Franse politie gearresteerd vanwege deviezensmokkel en illegale diamantenhandel (hij blijkt in het geheim voor de Engelsen te werken en Sevenster weet hem kort daarna Frankrijk uit te krijgen). Omdat Sevenster te spreken is over Jos’ werk voor het Nederlandse opvanghuis, draagt hij hem voor als waarnemend directeur van het Office Néerlandais.

Als directeur heeft Jos de taak de belangen te behartigen van Nederlanders in zijn ressort; het gaat voor hem dan hoofdzakelijk om Nederlandse vluchtelingen, uitgeweken Joden en Engelandvaarders. Ook probeert Jos Nederlandse in de Franse concentratiekampen te Gurs en Le Vernet vrij te krijgen en in opvanghuizen te plaatsen, wat vaak bijzonder lastig blijkt. Jos en zijn kleine groep medewerkers hebben een volle dagtaak aan het regelen van visa en identiteitspapieren, de uitgifte van paspoorten (via Zweedse belangenbehartigers), overleg met de Franse autoriteiten, gesprekken met Nederlandse vluchtelingen, het bezoeken van gevangenen, de verdeling van onderhoudsgelden en het vinden van illegale routes naar Spanje voor de steeds grotere groep Engelandvaarders. Steeds strengere maatregelen die de Vichy-regering vanaf begin 1942 neemt tegen Joden en voor de gedwongen verspreiding van vluchtelingen over het Franse platteland zetten het werk van Jos nog verder onder druk.

Ondertussen hebben de Duitsers de Vichy-regering opgedragen alle buitenlandse vertegenwoordigingen van door hen bezette landen op te heffen. Hiertoe hadden de Offices Néerlandais met een semidiplomatieke status de consulaten vervangen, maar ook de Offices Néerlandais worden eind oktober 1942 opgeheven en vervangen met administratieve bureaus die onder leiding komen te staan van Franse diplomaten en consulaire ambtenaren. Aan ieder bureau wordt slechts één Nederlander verbonden als technisch adviseur die als tolk en liaison met vluchtelingen optreedt. Het werk van Jos en zijn collega’s is daarmee nagenoeg onmogelijk geworden, helemaal als ook Sevenster uit Vichy wordt verbannen. Hij richt met Franse toestemming een nieuwe steunorganisatie voor Nederlandse vluchtelingen op, het Centre d’Assistance Social aux Réfugiés Néerlandais (CASAN). Jos gaat met zijn collega’s over naar CASAN en wordt er de vertegenwoordiger van in Toulouse.

Als de Duitsers ook Vichy-Frankrijk binnenvallen, wordt ook deze organisatie in november 1942 opgeheven. Sevenster en zijn medewerkers krijgen van minister E.N. van Kleffens vanuit Londen opdracht om Frankrijk te verlaten, maar daar kunnen ze vanwege hun hulpverlening aan vluchtelingen niet aan voldoen. Begin januari 1943 maakt Jos vermoedelijk plannen om met zijn collega Joop Kolkman en diens vrouw de Pyreneeën over te steken. Hij draagt zijn taken in Toulouse over aan Anthonius Aarts en vertrekt op 12 januari richting de Spaanse grens.

Jos wordt echter diezelfde dag nog gearresteerd en terwijl het echtpaar Kolkman in de militaire gevangenis in Toulouse wordt gehouden, wordt Jos al vrij kort daarna overgebracht naar het kamp Royallieu in Compiègne. Vandaaruit wordt hij op 25 juni vanwege Aktion Meerschaum (een operatie in het kader van het Nacht-und-Nebel Erlass) overgebracht naar Buchenwald, waar hij op de 27^e wordt binnengebracht.

Jos overlijdt op 14 mei 1944, twee dagen voor zijn 41^e verjaardag, in het kamp. Als doodsoorzaak werd een dubbele longontsteking genoemd, maar ook Jos moet worden beschouwd als een slachtoffer van de stelselmatige mishandelingen en uitputting waar alle gevangenen in Buchenwald aan werden onderworpen.