J.A. van Dongen (bron: Werkgroep heemkunde Esbeek)

Jan van Dongen

1918 - 1944

Jan wordt geboren op 19 oktober 1918 in Geertruidenberg. Hij is student aan de landbouwschool in Wageningen en zet zich tijdens de Duitse bezetting met vier studiegenoten Dick Los, Jan de Konink, Jan Oudemans en Jan Wolterson in voor het verzet. Als ze gedwongen worden om de loyaliteitsverklaring te tekenen, besluit het vijftal onder te duiken. Ze vinden een geschikte schuilplaats in Noord-Brabant, in de bossen van Landgoed De Utrecht te Esbeek. Met toestemming van rentmeester Wormgoor bouwen ze daar in mei 1943 een schuilplaats achter de boerderij van Adrianus de Bruijn (tegenwoordig herberg In den Bockenreyder). Als het begin november te koud wordt, verhuizen de studenten naar een kippenhok op het terrein van Adrianus dat ze met stromatten isoleren.

De ondergedoken studenten worden tijdens een patrouille ontdekt door de marechaussee Karst Smit. Ze hebben het geluk dat die zelf ook in het verzet blijkt te zitten met collega Albert Wisman en de Hilvarenbeekse gebroeders Eugène, Marcel en Staf van der Heijden en hun vader Jos. Samen starten zij in 1943 een pilotenhulplijn om neergestorte geallieerde piloten te verbergen en met behulp van valse paspoorten via Brussel naar Parijs te brengen. De studenten zijn bereid mee te helpen en halen vanaf dat moment regelmatig vluchtelingen op van station Tilburg om hen tijdelijk onder te brengen in de schuilplaats bij Esbeek.

Op 14 november 1943 wordt de 22-jarige bommenrichter Tom Applewhite, drie dagen eerder bij Heusden neergestort, via de familie Van der Heijden naar de schuilplaats gebracht. De volgende dag al wordt hij door Eugène vermomd naar Brussel begeleid. Toms kompaan boorschutter Malavasi komt dan net diezelfde dag aan op de schuilplaats. Maar er is te weinig tijd voor Tom om hem in de schuilplaats op te wachten, daarom zou Malavasi hem later met de begeleider Willem Schmidt in Brussel treffen. De studenten in de schuilplaats zijn het er niet mee eens dat Willem dan bij de schuilplaats zou komen, omdat hij bij arrestatie hun plaats zou kunnen verraden. Niettemin haalt Willem Malavasi op en samen vertrekken ze naar België.

Terwijl ze later die 15e november in Turnhout op de tram wachten, worden ze overvallen door noodweer en gaan schuilen in een café dat vol Duitsers blijkt te zitten. Malavasi trekt vanwege zijn Zuid-Europese uiterlijk onmiddellijk de aandacht en de twee worden ter plekke gearresteerd. Als ze later onder bewaking aankomen in Brussel, worden ze opgewacht door twee Nederlandse, in België wonende vrouwen die Schmidt herkennen, maar een van de Duitse agenten voor de gevluchte vliegenier houden. De vrouwen worden ter plekke gearresteerd; het duurt niet lang voordat Schmidt zijn contacten met de hulplijn toegeeft en een golf van arrestaties wordt verricht onder alle betrokkenen (Tom Applewhite is inmiddels verder doorgereisd en zou uit handen van de Duitsers blijven).

Op 17 november waarschuwt Albert de studenten dat de hulplijn is ontdekt. De studenten achten het echter nog veilig genoeg om tot de ochtend te wachten met vluchten; de slechte wegen zullen de Duitsers vanuit België vermoedelijk hinderen. Bovendien wordt het te gevaarlijk gevonden om ’s nachts – als toch geen treinen vanuit Tilburg meer rijden – de weg op te gaan.

De volgende dag slaan de Duitsers toe in Hilvarenbeek en Esbeek. Bij de familie Van der Heijden wordt Jos met zijn zoons Marcel en Staf gearresteerd; alle drie zouden om het leven komen in de Duitse kampen. Diezelfde dag wordt ook de schuilplaats van de studenten ontdekt. Jan Wolterson weet die ochtend op tijd weg te fietsen naar Tilburg en in Haarlem onder te duiken. Dick Los, herstellend van een oorinfectie in een ziekenzaal in Esbeek, kan ook op tijd ontkomen. Jan van Dongen ontsnapt op het moment dat de Duitsers naderen naar Biest-Houtakker. Daar vindt hij onderdak bij dierenverloskundige Piet Leermakers, een contact van de groep Smit-Van der Heijden en een van de belangrijkste verzetsmensen in de omtrek.

Als Piet bijna een jaar later zelf wordt verraden, staan de Duitsers in de vroege ochtend van 7 september 1944 bij hem voor de deur. Samen met Jan probeert hij via de achterkant het huis te ontvluchten, maar ze worden betrapt en nog in de tuin van het huis samen gefusilleerd. Jan is 25 jaar geworden.

Meer
Meer

Steek een kaarsje op

Meer

Reactie toevoegen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.

*Deze velden zijn niet verplicht en worden ook niet zichtbaar op deze website. Wij gaan vertrouwelijk om met uw e-mailadres en telefoonnummer.