Joost wordt geboren op 5 april 1919 in Tilburg als zoon Jan van de Mortel en Josephina Houben. Zijn vader is vanaf januari 1940 burgemeester van Tilburg en ziet erop toe dat tijdens zijn ambtstermijn zo min mogelijk met de Duitsers wordt samengewerkt. Hij weet te voorkomen dat de Duitsers represailles uitvoeren na de zegeltjeskraak van 25 januari 1944 (een dag na de mislukte aanslag op Piet Gerrits). Jan wordt in de zomer van 1944 uit zijn ambt gezet en vastgezet in Sint-Michielsgestel, maar na de bevrijding opnieuw geïnstalleerd als burgemeester.
Tijdens de Duitse bezettingsjaren werkt Joost als volontair op de gemeentesecretarie van Ulvenhout. Als hij in 1942 voor de Arbeitseinsatz, de verplichte tewerkstelling in Duitsland, wordt opgeroepen, verlaat Joost de gemeentesecretarie om te werken als bureauchef bij het Algemeen Afdelingsziekenfonds in Tilburg. Die instelling is dan nog gevrijwaard van Duitse inmenging.
Ondertussen is Joost zeer actief in het verzet. Hij helpt geallieerde piloten over de grens, zorgt voor onderduikadressen, verstrekt vervalste persoonsbewijzen en pleegt spionage.
Joost wordt in oktober 1942 voor de eerste keer gearresteerd in Turnhout en vervolgens vastgezet in de Kriegswehrmachtgefängnis in Antwerpen. Hij weet zich onder verhoor eruit te praten en wordt na tien dagen weer vrijgelaten. Onmiddellijk pakt hij zijn illegale activiteiten weer op.
In de loop van 1943 raakt Joost ondanks zijn rooms-katholieke gezindheid betrokken bij de Brabantse verspreiding van het orthodox-protestantse verzetsblad Trouw. Na de arrestatie van verspreider Piet van Gils op 13 maart 1944 focust Kriminalsekretär Erich Gottschalk, belast met het oprollen van de Trouw-groep, zich op Joost. Hij zet de collaborerende Tilburgse politieagent Piet Gerrits in om Joost te arresteren. Dit gebeurt een maand later in de Tuinstraat in Tilburg.
Net als de andere verspreiders van Trouw wordt Joost geïnterneerd in de SD-Polizeigefängnis in Haaren. Eind juli 1944 worden de meer dan twintig verspreiders naar kamp Vught gebracht, waar ze op 5 augustus voor het SS-Polizeistandgericht moeten verschijnen. Allemaal krijgen ze de doodstraf opgelegd en worden in afwachting van hun executie naar de bunker gebracht. In de avond van 9 augustus worden de eerste zes Trouw-leden gefusilleerd. Zeventien anderen volgen de avond erna, onder wie Joost. Hij is 25 jaar geworden.
In korte tijd is de familie Van de Mortel zeer zwaar getroffen. Na Joost verongelukt zijn zus Josephina in december tijdens het paardrijden; vader Jan overlijdt in december 1947 op 67-jarige leeftijd; broer Bernard sneuvelt in januari 1949 in Nederlands-Indië en broer Jan overlijdt voortijdig in 1956 als gevolg van de geleden ontberingen in de Duitse concentratiekampen.
Reacties
Mortel, Joseph Maria van de
Mortel,JoostvandeGeboren op 5 april 1919 te Tilburg
Omgebracht op 10 augustus 1944 in Kamp Vught, 25 jaar
Tilburgs burgemeesterszoon
Joost van de Mortel, zoon van de burgemeester van Tilburg, werkt als volontair op de gemeentesecretarie van Ulvenhout wanneer hij daar in 1942 voor de Arbeitseinsatz wordt opgeroepen. Hij piekert er echter niet over in Duitsland te gaan werken en verlaat de Ulvenhoutse gemeentesecretarie. Van de Mortel gaat aan de slag als bureauchef bij het Algemeen Afdelingsziekenfonds in Tilburg dat vooralsnog van de tentakels van het Duitse slavenarbeidmonster is gevrijwaard.
Eerste arrestatie
De jeugdige bureauchef zit tot over zijn oren in het verzet. Hij helpt onder meer geallieerde piloten de grens over, verzorgt onderduikers, doet aan spionage en geeft illegale persoonsbewijzen uit. In oktober 1942 wordt Van de Mortel gearresteerd in het Belgische Turnhout. Hij wordt gevangengezet in de Kriegswehrmachtgefängnis in Antwerpen, maar weet zich er in de verhoren uit te draaien. Na tien dagen staat Van de Mortel weer als vrij burger op straat. En zet zijn verzetswerk voort.
In handen van de SD
In de loop van 1943 raakt Van de Mortel, die katholiek is, ook betrokken bij de verspreiding in Brabant van het orthodox-protestantse verzetsblad Trouw. Na de arrestatie van de West-Brabantse verspreider Piet van Gils, op 13 maart 1944, is hij een gewaarschuwd man. Kriminalsekretär Erich Gottschalk, verbonden aan de SD-Aussenstelle in Den Bosch en belast met de opsporing van Trouw, is er veel aan gelegen ook Van de Mortel in handen te krijgen. Hij stuurt de beruchte mensenjager Piet Gerrits, een voormalige opperwachtmeester bij de Tilburgse politie die voor de SD is gaan werken, achter Van de Mortel aan. Gerrits arresteert hem op 13 april 1944 in de Tilburgse Tuinstraat.
Levenseinde in Vught
Van de Mortel wordt geïnterneerd in de SD-Polizeigefängnis in Haaren, waar sinds september 1943 al meer dan twintig Trouw-verspreiders zijn binnengevoerd. De groep gaat eind juli 1944 naar Kamp Vught en moet op 5 augustus voor het SS-Polizeistandgericht verschijnen. Alle vierentwintig verspreiders krijgen de doodstraf en worden naar ‘de bunker’ overgebracht, de kampgevangenis. ‘We hebben onze plicht gedaan, we hebben gevochten voor God, Vaderland en Volk,’ zegt Joost van de Mortel vastberaden tegen een medegevangene. Zes verspreiders worden op de avond van 9 augustus 1944 uit hun cel gehaald en gefusilleerd; zeventien, onder wie Van de Mortel, sterven de volgende avond. Eén verspreider heeft gratie gekregen.
Zwaar getroffen gezin
De drieëntwintig gefusilleerde Trouw-verspreiders worden op 9 augustus 1946, twee jaar na dato, op de plek des onheils herdacht. Van de Mortels vader is een van de sprekers. ‘Wij kunnen hen niet beter eren dan door met een opgeheven hoofd opgewekt verder te gaan en onze taak weer te vervullen,’ zegt hij. De woorden komen uit de mond van een man wiens gezin zwaar is getroffen. Een paardrijongeluk heeft in december 1944 een dochter het leven gekost. Zoon Jan is weliswaar uit een Duits kamp teruggekeerd, maar hij is lichamelijk in slechte doen en zal uiteindelijk in 1956 overlijden. Zoon Bernard vecht in Nederlands-Indië ‒ en zal er in 1949 sneuvelen. Van de Mortel senior zelf sterft eind 1947.
Bronnen:
Onderzoek en tekst: Peter Bak
archief Trouw, Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden) van de Vrije Universiteit
Regionaal Archief Tilburg
Erelijst van Gevallenen 1940-1945
Tekst komt van https://www.nmkampvught.nl/biografieen/mortel-joost-van-de/
Dag Christel, bedankt voor de uitgebreide beschrijving van Joost van de Mortel.
k ben achter de laatste woorden die Joost in de cel heeft gesproken gekomen door een beschrijving van een van de gevangenen die met hem in een nabij gelegen cel zat.
beschrijving:
op 5 augustus 1944 werd Joost samen met 22 anderen in cel 117 gestopt.
's Avonds stond Joost voor het celraam en begint dan hardop afscheid te nemen van het leven met woorden die bij de overige gevangenen door merg en been gaan:
"Dag vogels, Dag zon, Dag bomen, Dag bloemen, wij gaan jullie verlaten"
Daarna heeft Joost gevraagd aan Jo Dekkers om het AVE MARIA te zingen.
Zij heeft dat gedaan, in eerste instantie mnet een brok in de keel daarna uit volle overgave.
Tot zover de beschrijving van de laatste uren van Joost van de Mortel opgetekend door Jo Dekkers.
Bedankt K. van Nunen, voor je reactie. Wat een indrukwekkend verhaal om zo bij de laatste uren van een mensenleven betrokken te zijn. En dan gevraagd te worden om het Ave Maria te zingen; heel mooi en onvergetelijk.
Reactie toevoegen